Czterospadowe dachy

W dzisiejszych czasach nieczęsto widuje się tradycyjne wysokie, czterospadowe dachy. Zastąpione zostały przez dachy dwuspadowe z szalowanymi szczytami lub naczółkowym. Po wojnie konstrukcja krokwiowo-belkowa stała się bardziej popularna od konstrukcji krokwiowej z płatwiami, które były wysunięte przed zrąb. Początkowo dach kryto słomą. Od XVIII w. można było spotkać w rejonie świętokrzyskim dachy pokryte gontem. Gont stał się popularny od 2 połowy XIX wieku (programy do uprawnień budowlanych).

Na terenie całego województwa można spotkać trzy odmiany chałup. W południowej części pojawiają się chałupy typu krakowskiego. Z kolei w części północnej oraz północno-zachodniej można spotkać odmiany kieleckie i opoczyńskie. Charakteryzują się one niższymi dachami czterospadowymi, a w przypadku typu opoczyńskiego – dachami naczółkowymi. Charakteryzują się one bogatszym rozplanowaniem. Są one dwutraktowe, z wieloma izbami oraz z sienią. Typ kielecki jest jednotraktowy. Posiada on jedną lub dwie izby oraz szczytową sień. Wyjątkiem są archaiczne domy wąskofrontowe w regionie świętokrzyskim.

Budownictwo murowane

Budownictwo murowane występowało bardzo rzadko. Mowa tu przede wszystkim o budynkach z miękkiego kamienia wapiennego. Pojawiły się one w okolicach Miechowa, Buska i Chmielnika. Wieś Szaniec jest wyjątkowa. Jest praktycznie cała murowana. Budownictwo z cegły pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku w okolicach Miechowa, Kazimierzy Wielkiej i Opatowca. Charakteryzowało się ono skromnym detalem architektonicznym, a także różnie ukształtowanymi podcieniami słupowymi (uprawnienia budowlane – egzamin).

Większa część budynków, które się zachowały, powstały w drugiej połowie XIX wieku. Eksponowano je w Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni. Oprócz tego można tam również zobaczyć obiekty małomiasteczkowego budownictwa. Starą zabudowę reprezantowały:

– chałupy w Kakoninie z połowy XIX w.,

– zagroda w Bodzentynie z końca XVIII w.

W tych miejscach powstały punkty etnograficzne.

Młyny zbożowe

Zabytki wiejskiego budownictwa przemysłowego zachowały się w dość dużej licznie. Mowa tu o kuźniach wiejskich i młynach zbożowych (uprawnienia architektoniczne 2021).

Najstarsze młyny zbożowe pochodzą z połowy XIX wieku. Zakładano je najczęściej na miejscu dawnych kuźnicy. Głównym materiałem budulcowym było drewno. Dopiero po czasie zastąpiono je kamieniem większych rozmiarów. Najciekawszym młynem jest murowany młyn w Słopcu Rządowym. Powstał on w 1861 roku na miejscu poprzedniego młyna. Kolejnym interesującym przykładem jest duży dworski młyn w Morawicy. Do dzisiejszych czasów zachowało się niewiele starych urządzeń czy wodnych układów. W obszarze Gór Świętokrzyskich popularne były wiatraki. Do dzisiaj można spotkać w Szwarszowicach i Krasocinie murowane holendry, które zachowały się w dobrym stanie.

Okolice pasu lessowego

Żyzny pas lessowy ciągnie się wzdłuż:

– Wisły od Kazimierzy Wielkiej do Sandomierza oraz Opalowa,

– obszaru Dolnego i Środkowego Ponidzia.

Mieszkało tam dużo ludzi od czasów przedpiastowskich. Dzięki temu organizacja państwowa się wcześnie wykształciła. Były to istotne obszary pod względem gospodarczym i politycznym w państwie wczesnopiastowskim. Do politycznych centrów monarchii można było zaliczyć: Wiślicę, Nowy Korczyn, a także Stopnicę. Zupełnie inaczej wyglądało to w północnej, pełnej puszcz części Kielecczyzny. Powstawały tam pojedyncze grody oraz osady. Kasztelanie mieściły się w Małogoszczu oraz Czechowie (szczegółowy program egzaminu na uprawnienia budowlane).

Zabytki budownictwa

Zabytki najstarszego budownictwa są powiązane z epoką przedpiastowską oraz organizacją plemienną Wiślan (od VII wieku). Mowa tu m.in. o:

– dwóch zespołach sypanych kamiennych wałów kultowych na Górze Grodowej w Tumlinie oraz na Łyścu (Świętym Krzyżu), których powstanie datowane jest na IX i X w.,

– okazałe grodziska zachowane w rejonie dolnej Nidy,

– wielkie owalne grodzisko w Stradowic z VIII-IX w.,

– wyspowy bagienny gród rodowy koło Wiślicy z IX-X wieku.