Budownictwo murowane pojawiło się pod koniec XIX wieku (uprawnienia architektoniczne 2021). Miało to miejsce w Wielkopolsce, na Śląsku oraz na Pomorzu. Tam, bogatsi chłopi, do pokrycia dachu wykorzystywali dachówkę, którą wypalali z gliny. Do budowania używano:
– cegły wypalanej z gliny,
– cegły piaskowo-wapiennej,
– kamienia,
– betonu.
Budynki z kamienia polnego bądź wapiennego można było spotkać również w okolicach Lubelskiego, Kieleckiego czy Krakowskiego.
Materiał budowlany
Z reguły budowano budynki parterowe. Nie oznacza to jednak, że nie próbowano budować budynków piętrowych. Do wznoszenia ścian wykorzystywano dwa sposoby:
wykonywano je jako monolityczne,
murowano je z cegły bądź kamienia na zaprawie wapiennej.
W przypadku monolitycznych ścian, wykorzystywano specjalne formy drewniane. Następnie wypełniano je mieszaniną wapna z piaskiem. Dzięki temu powstawała ściana monolityczna, która miała miejsce na okna czy drzwi. W momencie, kiedy zrobiono pas ściany po obwodzie, formy były podnoszone wyżej. Wówczas ponownie je napełniano i ubijano na niezbędną wysokość budynku.
Na Śląsku ściany wykonywano w podobny sposób, jednak zamiast piasku wykorzystywano żużel wielkopiecowy z domieszką wapna. W efekcie ściany tego typu okazały się lepsze pod względem izolacji cieplnej niż ściany, które były zrobione z masy wapienno – piaskowej. Na początku XX wieku na obszarach zachodnich i północnych popularność zaczęło zdobywać budownictwo murowane z wypalanej cegły. W związku z tym powstałe budynki okazywały się nowocześniejsze, w których królowały jasne wnętrza. Poza tym były one bardziej ogniotrwałe i bardziej przestronne (egzamin na uprawnienia budowlane).
Budownictwo wiejskie
W tym okresie na wsi zaczęły powstawać zupełnie nowe budynki, których wcześniej nie było. Mowa tu o szkole, łaźni, domu ludowym i gminnym, przytułku dla starców lub sierot czy remizie strażackiej. Były to budynki o charakterze ogólnospołecznym. Miało to duży wpływ na technikę i metody realizacji pozostałego budownictwa na wsi. Można było spotkać bardziej nowoczesne budynki od tych poprzednich. Wzrasta wiedza zoo- oraz agrotechniczna.
Coraz bardziej istotna jest ognioodporność budynków. W związku z tym dachy zaczynają być pokrywane dachówką. Można to spotkać tylko na budynkach mieszkalnych na północy i zachodzie Polski. Dachy z blachy pojawiają się na Śląsku, w Krakowskiem, Poznańskiem, Warszawskiem i Pomorzu.
Bardziej postępowe budownictwo można było spotkać u bogatszych chłopów. Większość z ludności wiejskiej była jednak uboga i nadal mieszkała w lepiankach z gliny lub drewnianych „budach” (jak wygląda egzamin na uprawnienia budowlane).
Tendencje XX wieku
Na przełomie XX wieku można było zauważyć wystąpienie dwóch tendencji. Ich głównym zadaniem było zwrócenie uwagi całego społeczeństwa na zagadnienia wsi współczesnej i ludzi żyjących na tej wsi. Jedną z tendencji była chęć do wydobycia twórczości ludowej, żeby można było wykorzystać ją w ogólnopolskiej twórczości artystycznej. Miało to pomóc stworzyć między innymi narodowej sztuki budownictwa.
Z kolei druga tendencja dążyła do poszukiwania nowych form architektoniczno – budowlanych. Działo się to w momencie, kiedy próbowano wprowadzić na wieś nowe materiały budowlane. Mowa tu o np. betonie czy stali.
Obie te tendencje nie sprawiły jednak, że poprawiły się warunki higieniczne, kultury ludności wiejskiej czy ogólnego stanu budownictwa. Każdy wysiłek, który poniosły jednostki, nie przyniosły skutku ze względu na:
– stosunki społeczne i ekonomiczne,
– brak oświaty,
– ogólne zacofanie wiejskiej ludności.
Na początku XX wieku zauważono upadek ciesielstwa. Spowodowane to było dwoma ważnymi dla wsi czynnikami. Mowa tu o powszechnym uwłaszczeniu chłopów, którego początek miało miejsce w drugiej połowie XIX wieku, a także o rozwoju przemysłu maszynowego (programy do uprawnień budowlanych).
Ze względu na powyższe okoliczności budowlańcy na wsi musieli znaleźć nowe:
