Najlepszym przykładem urbanistyki z XIV wieku jest Szydłów, który został lokowany przez Kazimierza Wielkiego. Znajduje się on pomiędzy okazałą tarą a rozległym zamkiem. Otoczony jest wspólnym obwodem obronnym z miastem. Północna część województwa rozwijała się z kolei inaczej. Osadnictwu nie sprzyjały ani rozległe lasy, które rozciągają się wokół Gór Świętokrzyskich, ani piaszczyste gleby. Występowały tu w przeważającej ilości leśne osady.
Celem miast, które powstawały od XIV wieku było:
– służenie administracji królewskiej (np. Chęciny),
– zarządzanie rozległymi dobrami biskupimi.
Biskupi krakowscy dostali ziemie od Kazimierza Odnowiciela. Wspierali oni rozwój osadnictwa. Jednocześnie otrzymywali zyski z produkcji żelaza, które produkowano głównie po północnej stronie Łysogór, w rejonie rzeki Kamiennej. Tak powstały m.in. Kielce, Bodzentyn, Nowa Słupia czy Kunów. Z kolei osadnictwo rolnicze ciągnęło się na południe od Łysogór. Były to przede wszystkim wsie z XIV wieku, które lokował na prawie niemieckim Władysław Łokietek (egzamin ustny uprawnienia budowlane – pytania). Miasta powstawały też na skutek istnienia wczesnośredniowiecznych opactw, przy których rozwijały się duże osady. Mowa tu m.in. o opactwie w:
– Miechowie,
– Jędrzejowie,
– Wąchocku.
Okres nowożytny
W okresie nowożytnym powstawały nowe miasta, zwłaszcza prywatne. Niestety ich lokacje były zakończone częściowym sukcesem. W 1569 roku założono na prawie magdeburskim Daleszyce. Miały one renesansowy kształt (jak wygląda egzamin na uprawnienia budowlane). Nieudaną lokacją jest Dębno koło Rakowa, które powstało w XVIII wieku. Znaczy rozwój nastąpił w:
– Oleśnicy,
– Włoszczowie,
– Ostrowcu,
– Wierzbniku.
Biskup Piotr Myszkowski podjął próbę rozbudowy miasta w latach 1586-1591. Założył on Nowe Miasto Mirów obok Pińczowa. Jednak najciekawszą historią jest powstanie Rakowa. Jan Sienieński lokował to miasto w 1567 roku. Był on za reformacją. Ożenił się z arianką i postanowił założyć miasto. Przez kilkadziesiąt lat realizowano tam ideały społeczne i religijne Braci Polskich. Raków był jednym z ważniejszych ośrodków reformacji i kultury umysłowej w Lumpie. Trwało to aż do momentu wygnania arian.
Dzielnice żydowskie
Pod koniec średniowiecza było w miastach coraz więcej Żydów. Ich dzielnice skupiały się wokół miejsc kultu. Powstały one m.in. w Szydłowie, Chęcinach czy Pińczowie. Do połowy XIX wieku ludność żydowska stanowiła ponad 50% mieszkańców miast.
Represje popowstaniowe
Represje popowstaniowe zaborcy było widać w pozbawieniu praw miejskich większości miast. Było to w 1869 roku. Było to tylko przypieczętowanie upadku miast. Ten proces postępował od XVII wieku. W XIX wieku jedynie Kielce rozwijały się intensywniej, przez co stały się miastem wojewódzkim. Aktualny kształt miasta jest wynikiem powstania i wykonania klasycystycznego, promienistego projektu urbanistycznego z 1823 roku. Niektóre miejscowości Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego też się intensywnie rozwijały (uprawnienia architektoniczne).
W obręb Centralnego Okręgu Przemysłowego w okresie międzywojennym wchodził:
– Ostrowiec Świętokrzyski,
– Starachowice,
– Skarżysko-Kamienna,
– część Suchedniowa.
Wcześniej sprawnie się rozrastały i wchłaniały w swoje granice kolejne osady. Wyjątkiem są Starachowice. Zostały one założone obok XVII-wiecznego Wierzbnika. Po wojnie pojawiły się w okolicy tych miast (oraz np. Jędrzejowa, Buska czy Końskich) współczesne dzielnice mieszkaniowe. Stare ośrodki miejskie rozwijały się słabo ze względu na wcześniejsze wojny. W 1915 roku zniszczono Wiślicę, a w 1944 roku – Szydłów i Stopnicę (programy do uprawnień architektonicznych).
Umiarowy rynek i ulice wychodzące z naroży to tradycyjne rozplanowanie większości miast. Do XX w. rynek pełnił z reguły funkcje targowe. W XX wieku powstały tam skwery lub zostały one częściowo zabudowane (jak np. Daleszyce). Ciekawym rynkiem jest ten w Pińczowie. W XVI wieku został on ozdobiony fontanną.
