Jakie uprawnienia do wykonywania pomiarów elektrycznych są potrzebne?

Pomiary elektryczne to nie fanaberia, a obowiązek – i to całkiem poważny. Od stanu technicznego instalacji zależy bezpieczeństwo ludzi, sprzętów i całych budynków. Nic więc dziwnego, że coraz więcej osób zastanawia się, jakie uprawnienia do pomiarów elektrycznych są wymagane, kto może je zdobyć i ile to wszystko kosztuje. Szczególnie że rynek usług pomiarowych rośnie w oczach – rozwój fotowoltaiki, elektromobilności i automatyki budynkowej napędza popyt na fachowców z odpowiednimi kwalifikacjami. Ale uwaga: nie wystarczy „coś tam wiedzieć”. W grę wchodzą konkretne świadectwa SEP, szkolenia, egzaminy i procedury. W tym artykule prześwietlamy temat od A do Z – od przepisów i norm, przez rodzaje uprawnień, aż po realne zarobki i przyszłość zawodu. Jeśli myślisz o karierze pomiarowca – albo po prostu chcesz wiedzieć, kto może legalnie sprawdzić Twoją instalację – jesteś we właściwym miejscu.

Czym są pomiary elektryczne i dlaczego są tak istotne?

Pomiary elektryczne to znacznie więcej niż tylko rutynowe „sprawdzanie kabli”. To złożony zestaw czynności, których celem jest zagwarantowanie bezpieczeństwa użytkowników, prawidłowe działanie instalacji oraz zgodność z obowiązującymi normami. Co ważne – regularne przeprowadzanie pomiarów elektrycznych jest obowiązkiem prawnym właściciela lub zarządcy budynku, a sam proces mogą przeprowadzać wyłącznie osoby z odpowiednimi kwalifikacjami SEP.

Definicja pomiarów i ich rola w bezpieczeństwie budynków

Pomiary elektryczne to specjalistyczne badania stanu instalacji i urządzeń elektrycznych, wykonywane za pomocą profesjonalnych mierników i próbników. Ich zakres obejmuje m.in. pomiary rezystancji izolacji, impedancji pętli zwarcia, skuteczności działania zabezpieczeń czy rezystancji uziemienia instalacji odgromowej.

Cel wykonywania pomiarów instalacji:

• Zapewnienie bezpieczeństwa użytkowników – np. poprzez sprawdzenie, czy zastosowane środki ochrony przed porażeniem są skuteczne.
• Zapobieganie pożarom – wykrywanie przegrzewających się przewodów, luźnych połączeń czy nieodpowiednich zabezpieczeń, które mogą prowadzić do zapłonu.
• Ocena stanu technicznego instalacji elektrycznej – czy została wykonana zgodnie ze sztuką i normami.
• Wczesne wykrywanie awarii – zwarcia, przeciążenia, uszkodzone przewody, nieprawidłowo działające wyłączniki różnicowoprądowe.
• Utrzymanie ciągłości pracy systemu – poprzez wykrycie usterek i ich usunięcie zanim dojdzie do poważniejszych problemów.

Bez prawidłowo przeprowadzonych pomiarów, instalacja może wyglądać dobrze na pierwszy rzut oka, a mimo to zagrażać zdrowiu i życiu użytkowników. Stąd właśnie rosnące znaczenie uprawnień SEP – tylko elektryk posiadający odpowiednie świadectwo kwalifikacyjne SEP (np. uprawnienia SEP G1 w zakresie eksploatacji i dozoru) może legalnie wykonywać pomiary elektryczne budynków i podpisać protokół z pomiarów.

Znaczenie zgodności z normami

Prawidłowo wykonane pomiary elektryczne to nie tylko kwestia „techniczna”, ale obowiązek wynikający z prawa i norm branżowych. Kluczową rolę odgrywa tutaj norma PN-HD 60364-6:2008, która precyzuje:

• jak i kiedy należy sprawdzać instalację elektryczną,
• jakie parametry techniczne powinny być mierzone,
• jak dokumentować wyniki w protokole pomiarów elektrycznych.

Zgodność z normami oznacza:

• właściwe uziemienie i oznakowanie przewodów (ochronnych, neutralnych, fazowych),
• skuteczną ochronę przeciwporażeniową,
• brak przeciążeń i niebezpiecznych zwarć,
• bezpieczeństwo użytkowania budynku.

Typowe błędy i ich konsekwencje:

Brak pomiarów lub ich niewłaściwe przeprowadzenie prowadzi do błędów takich jak:

• nieprawidłowy dobór przekrojów przewodów,
• brak lub wadliwe uziemienie,
• zbyt słabe zabezpieczenia nadprądowe,
• błędne podłączenia w rozdzielnicy.

Konsekwencje mogą być poważne – od uszkodzeń sprzętu po pożar czy porażenie prądem. Dlatego właśnie do pomiarów elektrycznych są wymagane odpowiednie kwalifikacje, a ich zdobycie wiąże się z odbyciem kursu pomiarów elektrycznych, zdaniem egzaminu SEP i otrzymaniem świadectwa kwalifikacyjnego SEP.

Różnica między pomiarami a oględzinami instalacji elektrycznej

Nie każdy wie, że pomiary elektryczne to nie to samo co oględziny. Choć oba działania są elementem kontroli, to różnią się zakresem, metodą i uprawnieniami wymaganymi do ich przeprowadzenia.

Oględziny instalacji elektrycznej:

• wykonywane bez użycia sprzętu pomiarowego,
• polegają na wizualnym sprawdzeniu instalacji – m.in. kompletności, oznaczeń, uszkodzeń mechanicznych,
• mogą być przeprowadzone na wstępnym etapie – jeszcze przed pomiarami,
• służą do szybkiego wychwycenia oczywistych usterek.

Pomiary elektryczne:

• wymagają specjalistycznych mierników i próbników,
• obejmują pomiary rezystancji izolacji, impedancji pętli zwarcia, testy wyłączników różnicowoprądowych,
• dają precyzyjny obraz rzeczywistego stanu instalacji,
• wymagają uprawnień SEP – G1, z zakresem kontrolno-pomiarowym.

W praktyce, osoba wykonująca pomiary elektryczne musi posiadać uprawnienia eksploatacyjne E (do wykonywania pomiarów) lub dozorowe D (do ich zatwierdzania). Oględziny można przeprowadzić przed pomiarami, jednak tylko połączenie obu elementów daje pełny obraz stanu technicznego instalacji.

Podstawa prawna wykonywania pomiarów elektrycznych

Art. 62 Prawa budowlanego – kluczowy zapis

Zgodnie z art. 62 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane, właściciel lub zarządca obiektu ma obowiązek:

„co najmniej raz na 5 lat przeprowadzić kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznej i piorunochronnej”.

Zakres tej kontroli obejmuje m.in.:

• sprawdzenie połączeń, osprzętu i zabezpieczeń,
• pomiary oporności izolacji przewodów,
• weryfikację uziemienia instalacji i aparatów.

Z kolei art. 62 ust. 5 doprecyzowuje, kto może wykonywać pomiary:

„osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych”.

Czyli innymi słowy – osoby z ważnymi uprawnieniami SEP w grupie G1 z zakresem kontrolno-pomiarowym.

PN-HD 60364-6:2008 i inne akty normatywne

Ta norma opisuje metody, częstotliwość i procedury pomiarów elektrycznych. Jest podstawą dla inżynierów, techników oraz osób przygotowujących się do egzaminu SEP.

Dodatkowo zastosowanie mają:

• Rozporządzenie w sprawie BHP przy urządzeniach energetycznych,
• Ustawa o miarach,
• normy PN-EN 61557 (dotyczące sprzętu pomiarowego).

Obowiązki właściciela lub zarządcy budynku:

• zapewnienie, by pomiarów dokonywały osoby posiadające uprawnienia SEP,
• prowadzenie książki obiektu budowlanego, w której zamieszcza się wyniki i protokół z pomiarów elektrycznych,
• przechowywanie dokumentacji i jej udostępnianie w razie kontroli,
• ponoszenie odpowiedzialności za skutki zaniechań, w tym grzywny (nawet do 5000 zł) lub odpowiedzialność cywilna.

Jak często należy przeprowadzać pomiary elektryczne?

Nie da się ukryć – bezpieczeństwo instalacji elektrycznych zależy nie tylko od jakości montażu, ale przede wszystkim od systematycznych pomiarów. Ich częstotliwość nie jest przypadkowa – wynika wprost z przepisów prawa, norm technicznych i praktyki inżynierskiej. I choć wiele osób traktuje ten temat jako „papierologię”, to właśnie regularne przeprowadzanie pomiarów elektrycznych pozwala uniknąć awarii, pożarów czy porażeń.

Ale jak często trzeba wykonywać pomiary? Wszystko zależy od rodzaju budynku, intensywności eksploatacji i warunków środowiskowych.

Budynki mieszkalne – minimum co 5 lat

W przypadku budynków mieszkalnych, w tym domów jednorodzinnych, kontrola stanu instalacji elektrycznej powinna odbywać się co najmniej raz na pięć lat. Obowiązek ten reguluje art. 62 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane, który mówi wprost:

„Kontrola ta powinna obejmować również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń, środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów”.

W praktyce oznacza to konieczność wykonania m.in.:

• pomiarów rezystancji izolacji przewodów,
• pomiary impedancji pętli zwarcia,
• pomiary uziemień instalacji odgromowej,
• oraz kontroli skuteczności działania zabezpieczeń różnicowoprądowych.

Takie pomiary mogą wykonywać tylko osoby z odpowiednimi kwalifikacjami SEP – czyli elektryk posiadający uprawnienia SEP G1 w zakresie eksploatacji (E) oraz – do podpisania protokołu – uprawnienia dozorowe (D). Uprawnienia te zdobywa się po odbyciu kursu pomiarów elektrycznych i zdaniu egzaminu SEP przed komisją powołaną przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich.

Budynki przemysłowe – często co 12 miesięcy

W zakładach przemysłowych i halach produkcyjnych sytuacja wygląda znacznie inaczej. Intensywne użytkowanie urządzeń elektrycznych i większe obciążenia oznaczają, że pomiary instalacji elektrycznych muszą być przeprowadzane częściej – często co roku, a niekiedy nawet co 6 miesięcy.

Typowe zalecenia:

• Zakłady o dużym obciążeniu i w trudnych warunkach środowiskowych – pomiary co 6–12 miesięcy.
• Obiekty z instalacjami niskiego i wysokiego napięcia – pomiary co roku.
• Hale produkcyjne – minimalnie co 5 lat zgodnie z Prawem budowlanym, ale w praktyce co 1–2 lata.

W takich miejscach pomiary elektryczne powinny obejmować cały zakres parametrów technicznych – od pomiarów rezystancji uziemienia po kontrolę całych systemów rozdziału energii.

Budynki użyteczności publicznej – bezpieczeństwo ludzi przede wszystkim

W budynkach, gdzie codziennie przebywają dziesiątki lub setki osób, prawo i zdrowy rozsądek wymagają większej czujności. Zgodnie z klasyfikacją ZL (zagrożenia ludzi), częstotliwość pomiarów prezentuje się następująco:

W tego typu obiektach pomiarów instalacji elektrycznych nie należy traktować jako formalności – to obowiązek wynikający z troski o życie i zdrowie ludzi. Tylko elektryk z ważnym świadectwem kwalifikacyjnym SEP, które uprawnia do wykonywania prac pomiarowych w zakresie eksploatacji i dozoru, może przeprowadzić te czynności i podpisać protokół pomiarów elektrycznych.

Kiedy trzeba przeprowadzać pomiary częściej?

Zgodnie z normą PN-HD 60364-6:2008, są sytuacje, w których pięć lat to zdecydowanie za długo. W takich przypadkach zaleca się częstsze kontrole – nawet co rok, pół roku, a czasem co miesiąc.

Najczęstsze sytuacje:

1. Pomieszczenia o zwiększonym ryzyku:

• pomieszczenia z oparami żrącymi, zagrożone wybuchem – pomiary co rok,
• bardzo wilgotne (wilgotność powyżej 75%) – co rok,
• pomieszczenia o wysokiej temperaturze (> 50°C) – co rok.

2. Warunki środowiskowe:

• instalacje na zewnątrz – ochrona co rok, pomiary izolacji co 5 lat,
• instalacje narażone na działanie korozji, wody, pyłu – co 12 miesięcy.

3. Obiekty specjalne:

• oświetlenie awaryjne, instalacje bezpieczeństwa – co rok,
• teren budowy – instalacje stacjonarne co 6 miesięcy, urządzenia mobilne nawet co miesiąc.

4. Instalacje odgromowe:

• standardowo – co 5 lat,
• w budynkach zagrożonych wybuchem – nawet 2 razy w roku,
• po burzach, podtopieniach – kontrole doraźne.

Czynniki wpływające na częstotliwość pomiarów

Zgodnie z dobrą praktyką inżynierską, przy ustalaniu częstotliwości pomiarów należy brać pod uwagę:

• rodzaj i złożoność instalacji – bardziej rozbudowane wymagają częstszej kontroli,
• intensywność użytkowania urządzeń elektrycznych,
• częstość i jakość konserwacji – regularne przeglądy techniczne mogą wydłużyć odstępy między pomiarami,
• warunki zewnętrzne – wilgoć, temperatura, chemia, kurz.

Wszystko sprowadza się do jednego celu: zapewnienie bezpieczeństwa użytkowników i przeciwdziałanie awariom, które mogą zakończyć się tragicznie.

Kiedy jeszcze warto przeprowadzić pomiary?

Są sytuacje, które – choć nie są objęte twardym przepisem – powinny skłaniać do wykonania pomiarów niezależnie od kalendarza:

• po zakończonym remoncie lub modernizacji instalacji,
• przy zakupie nieruchomości – szczególnie starszych,
• przy występowaniu niepokojących objawów – np. iskrzenie, przegrzewanie, wybijanie bezpieczników,
• po zmianie przeznaczenia pomieszczenia lub jego wyposażenia.

W każdej z tych sytuacji pomiarów może dokonać tylko osoba posiadająca kontrolno-pomiarowe uprawnienia SEP – czyli elektryk z ważnym świadectwem SEP G1 w zakresie eksploatacji (E) i najlepiej także dozoru (D). Warto też pamiętać, że uprawnienia SEP są ważne przez 5 lat, a ich odnowienie wiąże się z ponownym egzaminem SEP i niewielkimi kosztami uzyskania uprawnień SEP.

Jakie uprawnienia do pomiarów elektrycznych są wymagane?

Kto może wykonywać pomiary instalacji elektrycznych i kto zatwierdza protokół?

Zgodnie z przepisami, pomiary instalacji elektrycznych mogą przeprowadzać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje w zakresie eksploatacji i dozoru urządzeń elektrycznych. Mowa tu przede wszystkim o uprawnieniach SEP G1 – czyli dla grupy urządzeń elektroenergetycznych – z odpowiednim zakresem kontrolno-pomiarowym.

Kto może wykonywać pomiary?

• Osoba z uprawnieniami eksploatacyjnymi E z dopiskiem „kontrolno-pomiarowy” może legalnie przeprowadzać pomiary elektryczne (np. impedancji pętli zwarcia, rezystancji izolacji, pomiarów uziemienia).
• Osoba ta powinna posiadać ważne świadectwo kwalifikacyjne SEP (ważne przez 5 lat), wydane po zdanym egzaminie przed komisją powołaną przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich lub inną uprawnioną jednostkę.

Kto zatwierdza protokół z pomiarów?

• Tylko osoba z uprawnieniami dozorowymi D w zakresie G1 (z zakresem kontrolno-pomiarowym) może podpisać i zatwierdzić protokół pomiarów elektrycznych.
• To właśnie ta osoba bierze na siebie pełną odpowiedzialność prawną za jakość i poprawność wykonanych pomiarów.

Czy pomiary elektryczne może wykonywać osoba bez uprawnień?

Nie. Prawo jednoznacznie zabrania wykonywania pomiarów przez osoby nieposiadające odpowiednich kwalifikacji SEP.

Odpowiedzialność prawna

• Art. 15 ust. 1 Rozporządzenia MGPiPS wprost zakazuje dopuszczania do prac przy urządzeniach elektroenergetycznych osób bez kwalifikacji.
• Art. 283 §1 Kodeksu pracy mówi o karach za naruszenia zasad BHP.
• Art. 220 Kodeksu karnego przewiduje nawet do 3 lat więzienia za narażenie zdrowia i życia.

Możliwe sankcje

• Grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł (PIP)
• Grzywna do 5 000 zł za brak uprawnień SEP (Kodeks wykroczeń)
• Odmowa wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela w razie wypadku
• Roszczenia cywilne w przypadku szkód powstałych wskutek nielegalnie wykonanych pomiarów

Innymi słowy – osoba bez świadectwa kwalifikacyjnego nie może nawet dotknąć miernika w kontekście pomiarów technicznych. Takie działanie może skończyć się nie tylko karą, ale i poważnymi konsekwencjami finansowymi.

Czy wystarczą tylko uprawnienia SEP E?

Czy można wykonywać pomiary mając tylko uprawnienia eksploatacyjne?

Tak – ale tylko pod określonymi warunkami.

Jeśli posiadasz uprawnienia E w grupie G1 z wpisanym zakresem „kontrolno-pomiarowy”, możesz wykonywać:

• Pomiary impedancji pętli zwarcia
• Pomiary rezystancji izolacji
• Pomiary uziemienia instalacji odgromowej i ochronnej
• Sporządzanie protokołu z pomiarów

Ale: nie możesz samodzielnie zatwierdzić protokołu. Do tego potrzebne są uprawnienia D.

Czy mogę sam zatwierdzić protokół?

Tak – jeśli posiadasz świadectwo kwalifikacyjne SEP D z zakresem kontrolno-pomiarowym. Wówczas możesz:

• Wykonać pomiary
• Zatwierdzić własnoręcznie protokół
• Brać pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo instalacji

Uwaga: dotyczy to tylko sytuacji, gdy masz jednocześnie uprawnienia E i D oraz odpowiednie doświadczenie.

Czy pomiary może wykonać osoba bez uprawnień D?

Tak, ale z ograniczeniem – osoba z uprawnieniami E może wykonać fizyczne pomiary, ale protokół musi podpisać ktoś z uprawnieniami D.

Kto może podpisać protokół pomiarowy?

Wymagania prawne i praktyczne

Podpis na protokole pomiarów elektrycznych może złożyć wyłącznie osoba posiadająca:

• Świadectwo kwalifikacyjne SEP D w grupie G1
• Zakres „kontrolno-pomiarowy” wpisany w dokument
• Świadectwo ważne (SEP są ważne przez 5 lat)
• Wykształcenie techniczne i doświadczenie zawodowe

Tylko taka osoba może legalnie i odpowiedzialnie podpisać dokument pomiarowy – np. po pomiarach w zakładzie przemysłowym czy szkole.

Praca zespołowa przy pomiarach

Zgodnie z dobrą praktyką oraz przepisami BHP – pomiary powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.

Najczęściej spotykany układ:

• Pomiarowiec (uprawnienia E) – wykonuje testy i wypełnia protokół
• Nadzorujący (uprawnienia D) – sprawdza poprawność, podpisuje protokół

Możliwa też praca jednoosobowa:

• Osoba z uprawnieniami E + D i zakresem kontrolno-pomiarowym może wszystko wykonać samodzielnie

Dlaczego warto pracować w zespole?

• Zwiększenie bezpieczeństwa elektrycznego
• Możliwość wzajemnej kontroli i uzupełniania się w zakresie kompetencji
• Jasny podział odpowiedzialności

Ale co dokładnie kryje się pod skrótem SEP?

W świecie elektroenergetyki skrót „SEP” pojawia się bardzo często. Dla wielu początkujących elektryków jest to wręcz synonim kwalifikacji zawodowej. Ale czym tak naprawdę jest SEP, jaka jest jego rola, kto wydaje uprawnienia do wykonywania pomiarów elektrycznych i co oznaczają grupy G1, G2 i G3? Rozkładamy temat na czynniki pierwsze.

Stowarzyszenie Elektryków Polskich – rola i historia

Historia i początki SEP

Stowarzyszenie Elektryków Polskich (SEP) powstało w 1919 roku, ale jego korzenie sięgają końca XIX wieku. W czasach zaborów, gdy rozwój przemysłu wymuszał zrzeszanie się specjalistów technicznych, zaczęły pojawiać się pierwsze organizacje elektryków. SEP zrodził się z tej potrzeby – integracji środowiska i krzewienia wiedzy technicznej.

Pierwszy Zjazd Elektrotechników Polskich odbył się w 1903 roku, a oficjalne powołanie stowarzyszenia nastąpiło 9 czerwca 1919 roku w Warszawie. Dziś SEP to organizacja naukowo-techniczna, która nie tylko kształci i certyfikuje specjalistów, ale też reprezentuje polskich elektryków na arenie międzynarodowej, współpracując m.in. z EUREL.

Czym jest świadectwo kwalifikacyjne SEP?

Choć potocznie mówi się o „uprawnieniach SEP”, poprawna nazwa to świadectwo kwalifikacyjne SEP – oficjalny dokument, który potwierdza, że dana osoba może legalnie wykonywać prace w zakresie eksploatacji (E) lub dozoru (D) urządzeń i instalacji elektroenergetycznych. Świadectwo może obejmować m.in. obsługę urządzeń, konserwację, remonty, montaż oraz prace kontrolno-pomiarowe, czyli to, co interesuje osoby chcące wykonywać pomiary elektryczne w budynkach, zakładach czy przy instalacjach PV.

Kto wydaje uprawnienia SEP?

Tu warto rozwiać popularny mit – to nie samo Stowarzyszenie Elektryków Polskich wydaje uprawnienia SEP. Organem nadrzędnym jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE), który powołuje komisje kwalifikacyjne. SEP jest tylko jednym z podmiotów, które mogą prowadzić egzaminy i wydawać świadectwa – chociaż to właśnie komisje przy SEP cieszą się największą popularnością.

Oprócz SEP, uprawnienia można zdobyć też w komisjach kwalifikacyjnych przy innych organizacjach zawodowych, dużych zakładach pracy (np. zatrudniających ponad 200 osób), czy uczelniach technicznych. Każda z tych komisji działa na podstawie tego samego rozporządzenia i wystawia dokumenty o takiej samej ważności – ważność uprawnień SEP to 5 lat.

System kwalifikacji w Polsce – G1, G2, G3

Od 2022 roku, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska, w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział kwalifikacji energetycznych na:

• G1 – elektryczne
• G2 – cieplne
• G3 – gazowe

Choć dla osób chcących wykonywać pomiary elektryczne kluczowy jest G1, warto znać różnice między tymi grupami.

SEP G1 – elektryczne

Uprawnienia SEP G1 dotyczą urządzeń, instalacji i sieci elektrycznych. To właśnie kwalifikacje SEP G1 z zakresem kontrolno-pomiarowym są niezbędne, aby legalnie wykonywać pomiary impedancji pętli zwarcia, rezystancji izolacji czy rezystancji uziemienia instalacji odgromowej.

Zakres uprawnień G1 obejmuje:

• Obsługę, konserwację, remonty i montaż urządzeń
• Prace kontrolno-pomiarowe
• Instalacje i urządzenia do 1 kV i powyżej 1 kV
• Zespoły prądotwórcze, elektrotermiczne, elektrolityczne
• Systemy fotowoltaiczne i OZE
• Aparaturę pomiarową i zabezpieczeniową

Dla kogo są uprawnienia G1?

Dla elektryków, automatyków, elektromonterów, a także serwisantów systemów PV i BMS. Jeśli chcesz wykonywać pomiary elektryczne w budynkach i zatwierdzać protokół z pomiarów – G1 z odpowiednim zakresem to absolutna podstawa.

SEP G2 – cieplne (dla porównania)

Choć nie dotyczy bezpośrednio prac elektroenergetycznych, SEP G2 również funkcjonuje w branży technicznej. Obejmuje urządzenia cieplne – kotły, turbiny, instalacje grzewcze i ciepłownicze.

Uprawnienia G2 pozwalają na:

• Pracę przy kotłach parowych i wodnych
• Serwis urządzeń cieplnych powyżej 50 kW
• Obsługę systemów wentylacji, klimatyzacji i chłodnictwa

Dla kogo?

Dla palaczy kotłów, instalatorów i konserwatorów instalacji cieplnych – głównie w budynkach użyteczności publicznej i przemyśle.

SEP G3 – gazowe (dla porównania)

SEP G3 dotyczy instalacji i urządzeń gazowych – zarówno niskiego, jak i wysokiego ciśnienia. To uprawnienia niezbędne dla instalatorów i serwisantów instalacji gazowych w budynkach i zakładach przemysłowych.

Zakres G3 obejmuje:

• Sieci i instalacje gazowe
• Generatory gazu, magazyny paliw gazowych
• Turbiny gazowe i odbiorniki przemysłowe
• Aparaturę kontrolno-pomiarową

Dla kogo?

Dla osób pracujących przy eksploatacji gazociągów, instalacji gazowych w domach i zakładach produkcyjnych, a także operatorów urządzeń gazowych.

Różnice między uprawnieniami E i D – jakie uprawnienia są potrzebne?

W świecie instalacji i urządzeń elektroenergetycznych, uprawnienia SEP to podstawa. Ale samo „SEP” to za mało. Kluczowe jest, czy mówimy o uprawnieniach eksploatacyjnych (E) czy dozorowych (D). Oba typy mają inne zastosowanie, inny zakres odpowiedzialności i inne znaczenie w kontekście pomiarów elektrycznych. W tej części rozwiewamy wszystkie wątpliwości – od podstawowych definicji po praktyczne przykłady z życia elektryka.

Uprawnienia eksploatacyjne (E) – co umożliwiają?

Uprawnienia eksploatacyjne (E) to absolutne minimum, które musi posiadać każda osoba wykonująca prace związane z urządzeniami i instalacjami elektrycznymi – bez względu na to, czy mówimy o konserwacji, montażu, czy typowych pomiarach.

Zakres, jaki obejmują uprawnienia E:

• Obsługa – codzienne uruchamianie, zatrzymywanie i kontrolowanie pracy urządzeń.
• Konserwacja – przeglądy techniczne, drobne naprawy, wymiana bezpieczników.
• Montaż i demontaż – instalowanie i podłączanie nowych urządzeń do instalacji.
• Remonty – przywracanie sprawności technicznej starych lub uszkodzonych układów.

Dodatkowo, osoby z uprawnieniami E mogą przeprowadzać pomiary elektryczne, ale pod jednym warunkiem: muszą mieć wpisany zakres kontrolno-pomiarowy. Oznacza to, że przeszły odpowiedni kurs pomiarów elektrycznych i zdały egzamin SEP.

Co mogą mierzyć osoby z E + pomiary?

• Rezystancję izolacji przewodów
• Skuteczność ochrony przeciwporażeniowej
• Impedancję pętli zwarcia
• Działanie wyłączników różnicowoprądowych
• Rezystancję uziemienia i rezystywność gruntu
• Elektronarzędzia i sprzęt ochronny

Takie osoby mogą wypełniać protokół pomiarów elektrycznych, ale nie mają prawa go zatwierdzić. To kluczowa granica między E a D.

Uprawnienia dozorowe (D) – kiedy są wymagane?

Uprawnienia dozorowe (D) nie są przeznaczone dla każdego. To kompetencje dla osób, które odpowiadają za nadzór nad pracami – nie tylko tych związanych z eksploatacją, ale również z kontrolą, bezpieczeństwem i zarządzaniem zespołami.

Zakres obowiązków osoby z uprawnieniami D:

• Nadzór nad przestrzeganiem zasad BHP i standardów technicznych
• Kontrola stanu technicznego urządzeń i instalacji elektrycznych
• Organizowanie i koordynowanie pracy elektryków
• Reagowanie na awarie i podejmowanie decyzji naprawczych

W kontekście pomiarów elektrycznych:

• Osoba z uprawnieniami D może zatwierdzać protokół pomiarowy
• Ma prawo do sprawowania nadzoru technicznego nad osobą z uprawnieniami E
• Może samodzielnie dokonywać pomiarów i podpisywać się pod wynikami, ale tylko jeśli ma wpisany zakres kontrolno-pomiarowy

Praktyczne różnice między E a D przy pomiarach

Jak wygląda typowa współpraca?

W praktyce pomiary wykonuje się zazwyczaj w zespole dwuosobowym:

To rozwiązanie nie tylko zwiększa bezpieczeństwo, ale też spełnia wymogi formalne wynikające z przepisów prawa energetycznego i rozporządzeń.

A co jeśli pomiary wykonuje jedna osoba?

Nie ma problemu – pod warunkiem, że ta osoba posiada zarówno E, jak i D, oraz zakres kontrolno-pomiarowy. Wtedy może:

• Wykonać wszystkie pomiary
• Sporządzić dokumentację
• Samodzielnie zatwierdzić protokół

To często spotykane rozwiązanie wśród doświadczonych elektryków prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.

E vs D – różnice w pigułce

Zakres i rodzaje pomiarów elektrycznych – co trzeba umieć?

Wykonywanie pomiarów elektrycznych to nie tylko kwestia przepisów – to przede wszystkim fundament bezpieczeństwa każdej instalacji. Żeby móc legalnie przeprowadzać takie pomiary, trzeba nie tylko mieć odpowiednie uprawnienia SEP, ale też znać konkretne procedury, normy i wiedzieć, jakie testy techniczne są obowiązkowe. W tej sekcji dokładnie opisujemy, jakie pomiary należy wykonać, jakie kwalifikacje są potrzebne i kto może się tym zajmować w różnych typach instalacji – od zwykłych mieszkań po inteligentne budynki i fotowoltaikę.

Rodzaje obowiązkowych pomiarów instalacji elektrycznych

Każda instalacja elektryczna – czy to w domu jednorodzinnym, zakładzie produkcyjnym, czy biurze – podlega obowiązkowym pomiarom. Ich zakres wynika z normy PN-HD 60364-6:2008 i obejmuje szereg testów, które mają zapewnić bezpieczeństwo użytkowników oraz niezawodność całej instalacji.

Najczęściej wykonywane pomiary to:

• Impedancja pętli zwarcia (IPZ)
  Pozwala sprawdzić, czy wyłączniki nadprądowe lub bezpieczniki zadziałają w razie zwarcia.
  → Wartość IPZ musi być na tyle niska, by zapewnić szybkie wyłączenie obwodu.
• Rezystancja izolacji
  Sprawdza jakość izolacji przewodów.
  → Zbyt niska rezystancja może oznaczać ryzyko porażenia prądem lub pożaru.
• Testy wyłączników różnicowoprądowych (RCD)
  → Pomiary pokazują, czy RCD zareaguje na upływ prądu – np. przez ciało człowieka.
• Rezystancja uziemienia
  → Ocena skuteczności ochrony przeciwporażeniowej i odgromowej.
• Ciągłość przewodów ochronnych i wyrównawczych
  → Sprawdzenie, czy wszystkie metalowe elementy są prawidłowo uziemione.

Do każdego z tych pomiarów niezbędna jest znajomość procedur, użycie odpowiedniego sprzętu oraz posiadanie kontrolno-pomiarowych uprawnień SEP G1.

Jakie normy i procedury obowiązują przy pomiarach?

Podstawowym dokumentem regulującym pomiary elektryczne jest norma PN-HD 60364-6:2008, która mówi jasno: każda nowa instalacja przed oddaniem do eksploatacji musi zostać sprawdzona – a istniejąca musi być kontrolowana co najmniej raz na pięć lat (w zależności od rodzaju obiektu i środowiska pracy).

Wymagania tej normy obejmują:

• Oględziny – wizualne sprawdzenie, czy instalacja jest zgodna z projektem i przepisami.
• Pomiary i próby – dokładne testy z wykorzystaniem specjalistycznych przyrządów.
• Dokumentację – każdy pomiar kończy się sporządzeniem protokołu z pomiarów elektrycznych, który musi być podpisany przez osobę z odpowiednimi uprawnieniami SEP.

Inne ważne normy:

• PN-EN 61557 – wymagania dla mierników pomiarowych
• PN-EN 62446 – dla instalacji fotowoltaicznych
• PN-EN 62305 – pomiary instalacji odgromowych
• PN-EN 61557-6 – testy wyłączników RCD

Uwaga: Pomiarowiec musi znać nie tylko teorię, ale i przepisy – np. z ustawy Prawo budowlane, która nakłada obowiązek wykonywania pomiarów w wielu przypadkach.

Czy SEP G1 wystarczy do pomiarów instalacji fotowoltaicznych?

W dobie transformacji energetycznej pomiary instalacji fotowoltaicznych (PV) stały się codziennością. Ale uwaga – wymagają one nieco szerszego podejścia niż typowe instalacje 230/400 V.

Czy wystarczą uprawnienia SEP G1?
Tak, pod warunkiem że masz zakres kontrolno-pomiarowy wpisany w swoje świadectwo kwalifikacyjne SEP (zarówno E, jak i D – w zależności od zakresu prac).

Wymagane uprawnienia przy PV:

Specjalistyczne pomiary PV obejmują m.in.:

• Pomiar izolacji przewodów DC i AC
• Pomiar IPZ po stronie AC
• Pomiary ciągłości
• Pomiar napięcia otwartego obwodu i prądu zwarciowego
• Pomiary krzywej I-V modułów
• Termowizja paneli i rozdzielnic

Dla pełnego profesjonalizmu warto zdobyć także certyfikat Instalatora OZE z Urzędu Dozoru Technicznego – wymagany np. przy współpracy z programami dotacyjnymi typu „Mój Prąd”.

Kto może wykonywać prace kontrolno-pomiarowe w różnych instalacjach?

Dzisiejsze instalacje to nie tylko „prąd w gniazdku”. Coraz więcej obiektów wykorzystuje automatykę, systemy inteligentne, czy mikroinstalacje OZE. Każdy z tych systemów wymaga pomiarów – i odpowiednich kwalifikacji.

Poniżej przykładowe typy instalacji i wymagania pomiarowe:

Automatyka i aparatura kontrolno-pomiarowa

• SEP G1 z zakresem kontrolno-pomiarowym – wymagane
• Pomiary obejmują urządzenia sterujące, czujniki, styczniki, zabezpieczenia
• Często wymagane: znajomość PLC i protokołów komunikacyjnych (np. Modbus)

Fotowoltaika

• SEP G1 E/D z pomiarami – minimum
• Dla projektowania: uprawnienia budowlane w zakresie instalacji elektrycznych
• Zalecane: certyfikat UDT, szkolenia z PV, znajomość norm PN-EN 62446

Budynki inteligentne (BMS, Smart Home)

• SEP G1 z pomiarami – dla instalacji
• Szkolenia specjalistyczne z zakresu sterowania, konfiguracji systemów BMS
• Wymagana znajomość oprogramowania, logiki sterowników, automatyki domowej

Instalacje specjalne

Jak zdobyć uprawnienia do pomiarów elektrycznych?

Jak wygląda cała procedura krok po kroku? Ile to kosztuje i ile trwa? Odpowiadamy na wszystkie pytania – konkretnie, po ludzku i bez owijania w bawełnę.

Wymagania formalne – wiek, wykształcenie, doświadczenie

Zanim zapiszesz się na kurs pomiarów elektrycznych i przystąpisz do egzaminu SEP, musisz spełnić kilka podstawowych warunków formalnych.

Wiek

• Kandydat musi mieć ukończone 18 lat najpóźniej w dniu egzaminu.
• Nie ma górnej granicy wieku – osoby po 40., 50., a nawet 60. roku życia bez problemu mogą zdobyć świadectwo kwalifikacyjne SEP.

Wykształcenie

• Minimum: wykształcenie podstawowe.
• Nie trzeba być technikiem elektrykiem czy kończyć szkoły zawodowej – SEP nie wymaga konkretnego kierunku.

Doświadczenie zawodowe

SEP oczekuje, że kandydat zna podstawy eksploatacji urządzeń i instalacji. To może wynikać z:

• wykształcenia technicznego (np. technikum, studia kierunkowe),
• lub praktyki zawodowej (np. zatrudnienie u elektryka, zaświadczenie od pracodawcy, praktyka w szkole).

Jeśli potrafisz przeprowadzać pomiary rezystancji izolacji, znasz podstawy instalacji i sieci oraz umiesz posługiwać się miernikiem IPZ – prawdopodobnie kwalifikujesz się do kursu.

Jakie dokumenty są potrzebne do kursu i egzaminu SEP?

Wnioskując o uprawnienia SEP G1 w zakresie eksploatacji (E) lub dozoru (D), w tym uprawnienia kontrolno-pomiarowe, musisz zebrać kilka dokumentów.

Dokumenty kwalifikacyjne (jeden z poniższych):

• Dyplom zawodowy (np. technik elektryk),
• Świadectwo czeladnicze lub dyplom mistrzowski,
• Certyfikat kwalifikacji zawodowej (np. z kursu zawodowego),
• Zaświadczenie o ukończeniu szkoły kształcącej w zawodzie elektryka,
• Zaświadczenie od pracodawcy o doświadczeniu zawodowym (jeśli brak dokumentów szkoły),
• Dokument potwierdzający staż pracy przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych.

Wniosek o sprawdzenie kwalifikacji

• Wypełniony formularz dla grupy G1 – osobno dla E (eksploatacja) i D (dozór),
• Zaznaczenie zakresu: kontrolno-pomiarowy,
• Podpis (własnoręczny lub elektroniczny).

Pozostałe dokumenty

• Dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający tożsamość,
• Numer PESEL,
• Potwierdzenie opłaty egzaminacyjnej – od 2025 r. wynosi 466,60 zł za jeden egzamin (E lub D),
• Dodatkowe dokumenty (jeśli składasz wniosek jako przedsiębiorca lub w kilku grupach G1/G2/G3).

Etapy uzyskania uprawnień SEP do pomiarów

Etap 1: Rejestracja na kurs SEP

1. Wybierz ośrodek szkoleniowy z akredytacją URE – sprawdź opinie, dostępność kursów online i ceny.
2. Zarejestruj się na szkolenie – zwykle przez formularz online.
3. Opłać kurs – koszt podstawowego szkolenia z pomiarów to ok. 400–700 zł brutto.

Niektóre firmy oferują też praktyczne zajęcia dodatkowe – np. 200 zł za ćwiczenia z miernikami IPZ, pomiarami ciągłości czy uziemienia.

Etap 2: Szkolenie kontrolno-pomiarowe SEP

Kurs pomiarów trwa zwykle 1 dzień (3–4 godziny) i obejmuje:

Część teoretyczną:

• Zasady eksploatacji i dozoru,
• Normy prawne: PN-HD 60364-6:2008, PN-EN 61557,
• Procedury pomiarów rezystancji izolacji, impedancji pętli zwarcia, RCD, uziemień.

Część praktyczną:

• Obsługa mierników,
• Wykonywanie prób pomiarowych,
• Sporządzanie protokołów z pomiarów.

Formy kursu:

• Stacjonarne (w ośrodku),
• Online (webinaria, e-learning),
• Dla firm – grupowe szkolenia zamknięte.

Etap 3: Złożenie wniosku o egzamin SEP

Możesz złożyć wniosek:

• osobiście w komisji SEP,
• mailowo,
• przez internet (formularz elektroniczny).

Do wniosku dołącz:

• kopię dokumentów potwierdzających kwalifikacje lub doświadczenie,
• potwierdzenie opłaty 466,60 zł (za każdą grupę i poziom osobno – E i D to dwa wnioski).

Etap 4: Egzamin kwalifikacyjny SEP

Egzamin odbywa się ustnie przed komisją SEP i trwa 10–20 minut.

Zakres egzaminu:

• Eksploatacja i dozór urządzeń elektrycznych,
• Normy techniczne i bezpieczeństwo pracy,
• Zasady wykonywania pomiarów instalacji elektrycznych i urządzeń.

Możesz zdawać E i D jednego dnia – łączny koszt: 933,20 zł.

Etap 5: Odbiór świadectwa kwalifikacyjnego SEP

Po zdanym egzaminie SEP wydaje dokument:

• Świadectwo kwalifikacyjne SEP – zawiera imię, nazwisko, numer uprawnień i zakres: kontrolno-pomiarowy.
• Dokument uprawnia do legalnego wykonywania pomiarów elektrycznych i podpisywania protokołów.
• Ważność: 5 lat od daty wydania.

Można go:

• odebrać osobiście,
• otrzymać pocztą,
• dostać skan mailem (wstępny dokument).

Ile kosztuje zdobycie uprawnień SEP do pomiarów?

Szkolenie SEP – jak wygląda i ile trwa?

Zdobycie uprawnień SEP do pomiarów elektrycznych nie kończy się na zapisaniu na egzamin. Kluczowym krokiem w tej drodze jest szkolenie kontrolno-pomiarowe, które przygotowuje uczestników nie tylko do egzaminu SEP, ale przede wszystkim – do bezpiecznego i zgodnego z normami przeprowadzania pomiarów w instalacjach i urządzeniach elektrycznych. Jak dokładnie wygląda taki kurs, ile trwa i czy można go odbyć online? Sprawdzamy.

Program kursu pomiarowego – teoria i praktyka

Szkolenie na uprawnienia SEP G1 w zakresie eksploatacji i dozoru (E i D) obejmuje część teoretyczną oraz praktyczną. Jego długość może się różnić w zależności od formy – od krótkich, intensywnych kursów, po wielogodzinne warsztaty zawodowe.

Rodzaje szkoleń SEP z pomiarów:

• Podstawowe – 3–4 godziny (część teoretyczna + podstawy praktyczne)
• Rozszerzone – 5 godzin (z intensywniejszą częścią praktyczną)
• Warsztatowe – 16 godzin (pełne dwa dni z ćwiczeniami)
• Zawodowe – do 40 godzin (kompleksowe przygotowanie do pracy z pomiarami)

Część teoretyczna – co trzeba wiedzieć?

Uczestnicy poznają m.in.:

• Podstawy prawne pomiarów elektrycznych (w tym PN-HD 60364-6:2008)
• Obowiązki wynikające z ustawy Prawo budowlane
• Zasady działania urządzeń i instalacji elektroenergetycznych
• Wymagania wobec sprzętu pomiarowego i jego kalibracji
• Ochronę przeciwporażeniową i zasady bezpieczeństwa elektrycznego
• BHP przy pracach pod napięciem oraz środki ochrony osobistej

Część praktyczna – co trzeba umieć?

Na kursie przećwiczysz m.in.:

• Pomiary rezystancji izolacji
• Pomiary impedancji pętli zwarcia
• Sprawdzanie działania wyłączników różnicowoprądowych (RCD)
• Pomiary rezystancji uziemień instalacji odgromowych
• Badanie elektronarzędzi i sprzętu ochronnego
• Sporządzanie i interpretacja protokołu z pomiarów elektrycznych

Te praktyczne umiejętności są niezbędne, jeśli chcesz legalnie wykonywać pomiary elektryczne i podpisać protokół jako osoba posiadająca kontrolno-pomiarowe uprawnienia SEP.

Co trzeba umieć na egzamin SEP?

Egzamin SEP weryfikuje, czy kandydat rozumie zasady eksploatacji i dozoru urządzeń i instalacji elektrycznych oraz potrafi zadbać o bezpieczeństwo przy ich obsłudze.

Zakres wiedzy egzaminacyjnej obejmuje:

• Jednostki i prawa elektrotechniki (V, A, Ω, W, prąd stały i zmienny)
• Ochronę przed porażeniem, gaśnice, BHP
• Zakres uprawnień eksploatacyjnych E i dozorowych D
• Obsługę i kontrolę systemów elektrycznych, np. transformatorów i wyłączników RCD
• Znajomość dokumentacji – kiedy i jak wystawia się protokół z pomiarów

Przykładowe pytania:

• „Jakie są dopuszczalne wartości rezystancji izolacji?”
• „Kiedy należy przeprowadzać pomiary uziemień?”
• „Jakie są rodzaje ochrony przeciwporażeniowej?”

Czy kurs SEP można zrobić online?

Tak. W Polsce szkolenia SEP online są w 100% legalne. Umożliwia to rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z 1 lipca 2022 r., które dopuszcza zdalną formę zdobywania kwalifikacji w zakresie eksploatacji i dozoru instalacji i urządzeń elektrycznych.

Zalety kursu SEP online

• Elastyczność – możesz uczyć się z domu, w dogodnym czasie
• Oszczędność – brak kosztów dojazdów i noclegu
• Nowoczesne narzędzia – dostęp do nagrań, testów i prezentacji 24/7
• Możliwość zadawania pytań na żywo (szkolenia synchroniczne)

Wady kursu online

• Brak fizycznego kontaktu ze sprzętem pomiarowym
• Utrudnione ćwiczenie manualnych umiejętności
• Konieczność posiadania stabilnego łącza i sprawnego sprzętu

Jak wygląda egzamin SEP do pomiarów elektrycznych?

Zanim kandydat otrzyma świadectwo kwalifikacyjne SEP, musi zdać egzamin, który – choć krótki – sprawdza naprawdę sporo.

Jak wygląda egzamin w praktyce – krok po kroku

Egzamin SEP to procedura ustna prowadzona przez komisję kwalifikacyjną powołaną przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Można go zdawać zarówno stacjonarnie, jak i online – w obu przypadkach obowiązują identyczne wymagania. Przejście tego egzaminu uprawnia do wykonywania prac kontrolno-pomiarowych w instalacjach i urządzeniach elektrycznych, czyli dokładnie tego, czego wymaga prawo budowlane i normy branżowe.

Krok 1: Przygotowanie formalne

• Zgłoszenie do egzaminu – przez organizatora kursu lub indywidualnie przez stronę internetową.
• Wniosek kwalifikacyjny – dla grupy G1 w zakresie eksploatacji (E) i/lub dozoru (D) z pomiarami.
• Opłata egzaminacyjna – od stycznia 2025 r. wynosi 466,60 zł za każdy zakres.
• Potwierdzenie terminu – egzamin odbywa się zazwyczaj bezpośrednio po szkoleniu SEP.

Krok 2: Egzamin ustny (15–30 minut)

• Weryfikacja tożsamości – wymagany dokument tożsamości.
• Zagadnienia teoretyczne – przepisy BHP, normy techniczne (np. PN-HD 60364-6), zasady eksploatacji i dozoru, bezpieczeństwo pracy, systemy ochrony.
• Zagadnienia praktyczne – urządzenia pomiarowe, procedury pomiarowe, interpretacja wyników, sposób sporządzania protokołu pomiarów elektrycznych.

Krok 3: Ocena i wynik

• Wynik ustny – kandydat otrzymuje informację o zdaniu (lub nie) tuż po egzaminie.
• Wydanie świadectwa SEP – do 1–2 tygodni. Świadectwo kwalifikacyjne SEP jest ważne przez 5 lat.

Przykładowe pytania egzaminacyjne

BHP i przepisy:

• Jakich gaśnic używamy do gaszenia urządzeń pod napięciem? – Dwutlenek węgla (CO₂) lub proszek, nigdy woda.
• Co to są „5 złotych zasad bezpieczeństwa”? – Odłączenie, zabezpieczenie, sprawdzenie, uziemienie, oznaczenie.
• Na jakiej podstawie można przeprowadzać prace stwarzające szczególne zagrożenie? – Na podstawie polecenia pisemnego.

Technika i pomiary:

• Jaka jest minimalna rezystancja izolacji w instalacjach elektrycznych? – 1 MΩ dla I klasy ochronności.
• W jakim celu przeprowadza się pomiary impedancji pętli zwarcia? – Dla zapewnienia skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
• Co to jest wyłącznik różnicowoprądowy? – Urządzenie chroniące przed porażeniem elektrycznym przez szybkie odłączenie napięcia.

Jak zostać pomiarowcem elektrycznym – ścieżka kariery

Zawód pomiarowca elektrycznego to nie tylko praca z miernikiem w ręku – to odpowiedzialność za bezpieczeństwo całych systemów elektrycznych w budynkach, zakładach przemysłowych czy farmach fotowoltaicznych. Jak wygląda ta droga?

Etap 1: Wykształcenie i podstawy techniczne

• Minimum średnie wykształcenie techniczne – np. technik elektryk, technik mechatronik, technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej.
• Wiedza z zakresu elektrotechniki i pomiarów.
• Mile widziane: znajomość przepisów prawa budowlanego, znajomość norm PN-HD, prawo jazdy kat. B.

Etap 2: Kurs i egzamin SEP

• Szkolenie kontrolno-pomiarowe SEP – zazwyczaj jednodniowe, zakończone egzaminem.
• Po zdaniu egzaminu – świadectwo kwalifikacyjne SEP z zakresem E lub D (eksploatacja lub dozór), z wpisem dotyczącym pomiarów.
• Uprawnienia SEP G1 w zakresie eksploatacji i dozoru są wymagane, by legalnie przeprowadzać pomiary instalacji i urządzeń elektrycznych.

Etap 3: Praca zawodowa i specjalizacja

Pomiarowiec instalacji elektrycznych:

• Pomiary skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
• Pomiary impedancji pętli zwarcia.
• Badania izolacji przewodów i urządzeń.
• Sporządzanie protokołów pomiarowych.

Pomiarowiec w przemyśle i OZE:

• Praca w zakładach przemysłowych, z transformatorami i urządzeniami poddozorowymi.
• Pomiary w instalacjach PV (fotowoltaika), farmy wiatrowe, rozdzielnie średniego napięcia.
• Termowizja, diagnostyka bezdotykowa, testy z użyciem mierników z funkcją pamięci i rejestracji danych.

Etap 4: Rozwój i awans

Ścieżka pionowa:

• Brygadzista zespołu pomiarowego.
• Kierownik ds. energetyki zakładu.
• Inspektor nadzoru ds. instalacji elektrycznych.

Ścieżka horyzontalna:

• Kursy UDT (np. pomiary OZE, kwalifikacje do pracy na wysokości).
• Uprawnienia budowlane – projektowanie i nadzór instalacji elektrycznych.
• Audytor energetyczny lub rzeczoznawca budowlany.

Ile kosztuje kurs i egzamin na pomiary elektryczne w 2025 roku?

Zanim zaczniesz legalnie wykonywać pomiary instalacji elektrycznych, musisz zdobyć odpowiednie uprawnienia SEP. A to oznacza konkretne koszty – zarówno za kursy, jak i egzaminy. Czy to się opłaca? Sprawdźmy.

Cena szkoleń SEP – stacjonarnych i online

W 2025 roku ceny szkoleń kontrolno-pomiarowych SEP są mocno zróżnicowane – w zależności od formy szkolenia, miasta oraz zakresu materiału. Zasadniczo możesz wybierać między trybem stacjonarnym a kursem online.

Szkolenia stacjonarne:

• Podstawowe szkolenie z pomiarów elektrycznych: 590–1199 zł brutto
• Z rozszerzoną częścią praktyczną (warsztaty z przyrządami): 890–1450 zł
• Szkolenia kompleksowe (pomiary + uprawnienia SEP G1): od 999 do 1899 zł

Duże ośrodki, takie jak Warszawa czy Kraków, często mają ceny w górnych widełkach, natomiast mniejsze miasta oferują atrakcyjne promocje (np. 590–890 zł).

Szkolenia online:

• Kursy synchroniczne (na żywo): 450–650 zł
• Kursy asynchroniczne (z dostępem do materiałów): od 450 zł
• Pakiet G1 + pomiary: od 649 zł

Porównanie form szkoleń:

Opłaty egzaminacyjne i dodatkowe koszty

Zgodnie z przepisami, opłata za egzamin SEP stanowi 10% minimalnego wynagrodzenia krajowego. W 2025 roku oznacza to dokładnie:

• Egzamin eksploatacja (E): 466,60 zł
• Egzamin dozór (D): 466,60 zł
• Razem E + D: 933,20 zł

Do tego mogą dojść:

• Duplikat świadectwa kwalifikacyjnego SEP: ~140 zł
• Kserokopie dokumentów: 10–50 zł
• Koszty dojazdu: 50–300 zł (egzamin stacjonarny)
• Materiały do nauki: 50–150 zł (opcjonalnie)
• Powtórka egzaminu: kolejne 466,60 zł

Przykładowe warianty kosztów:

Czy to się opłaca? Zwrot z inwestycji i perspektywy zawodowe

Zdecydowanie tak. Zainwestowanie w uprawnienia do pomiarów elektrycznych może bardzo szybko się zwrócić – zarówno jeśli jesteś początkującym elektrykiem, jak i jeśli działasz na rynku już kilka lat.

Zarobki w 2025 roku:

• Elektryk bez uprawnień pomiarowych: ok. 5000–5500 zł brutto
• Pomiarowiec z SEP G1 i E: 6000–7000 zł
• Specjalista z D i kontrolno-pomiarowymi uprawnieniami SEP: 8000–12000 zł
• Własna działalność (B2B): 8000–15 000 zł w zależności od zleceń

Czas zwrotu inwestycji:

• Wariant podstawowy (~917 zł): zwraca się w 1–2 miesiące
• Wariant pełny (~1932 zł): zwrot w 2–4 miesiące
• Wariant premium (~2383 zł): zwrot w 3–5 miesięcy

Dodatkowe źródła dochodu po zdobyciu kwalifikacji:

• Pomiary instalacji PV: 300–800 zł za jedną instalację
• Pomiary przemysłowe: 150–350 zł/h
• Przeglądy okresowe budynków: 200–500 zł za obiekt
• Termowizja i analizy energetyczne: 500–1500 zł/zlecenie

Możliwości finansowania i inne korzyści

Wielu pracodawców w 2025 roku pokrywa koszty szkoleń SEP w ramach tzw. podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jeśli podpiszesz tzw. umowę szkoleniową, często nie musisz wykładać własnych środków – w zamian zobowiązujesz się do pracy przez 1–3 lata.

Korzyści krótkoterminowe:

• Zwiększenie stawki godzinowej od razu po zdaniu egzaminu SEP
• Możliwość otrzymywania zleceń dodatkowych
• Atrakcyjniejsza pozycja na rynku pracy

Korzyści długoterminowe:

• Uprawnienia SEP są ważne przez 5 lat – to stabilna inwestycja
• Możliwość dalszego rozwoju (OZE, automatyka, projektowanie)
• Potencjał do prowadzenia własnej działalności gospodarczej

Jak długo ważne są uprawnienia SEP?

Uprawnienia SEP, w tym uprawnienia do pomiarów elektrycznych, nie są wydawane bezterminowo. Od 2010 roku obowiązuje zasada, zgodnie z którą każde świadectwo kwalifikacyjne SEP ma określony termin ważności – i to niezależnie od tego, czy dotyczy eksploatacji, dozoru czy kontrolno-pomiarowych uprawnień SEP.

Jak często trzeba odnawiać uprawnienia SEP do pomiarów?

Uprawnienia SEP są ważne przez 5 lat od dnia ich uzyskania lub ostatniego potwierdzenia kwalifikacji. Dotyczy to zarówno uprawnień eksploatacyjnych (E), dozorowych (D), jak i zakresu pomiarów instalacji i sieci elektroenergetycznych – w tym pomiarów impedancji pętli zwarcia, rezystancji izolacji czy rezystancji uziemienia.

Po tym czasie wymagane jest ponowne przystąpienie do egzaminu SEP. Niezależnie od tego, czy ktoś uzyskał uprawnienia SEP G1, G2 czy G3 – zasada 5 lat obowiązuje wszystkich.

Zgodnie z art. 54 ust. 1aa Prawa Energetycznego, odnowienie uprawnień jest bezwzględnie wymagane w przypadku osób:

• wykonujących prace elektryczne na rzecz klientów indywidualnych i firm (czyli większości elektryków wykonujących pomiary),
• które nie pracowały w zawodzie przez ostatnie 5 lat,
• których pracodawca zgłosił potrzebę ponownego sprawdzenia kwalifikacji.

Jeśli chcesz dalej wykonywać pomiary elektryczne budynków i sporządzać protokół z pomiarów – musisz mieć aktualne uprawnienia SEP.

Odnowienie po 5 latach – procedura i koszty

Etapy odnowienia krok po kroku:

1. Sprawdzenie daty ważności:

Zanim cokolwiek zrobisz, sprawdź datę na świadectwie kwalifikacyjnym SEP. Informacja ta znajduje się zazwyczaj w górnej części dokumentu.

2. Złożenie wniosku o przedłużenie:

Należy to zrobić najpóźniej na 30 dni przed upływem ważności. Jeśli przegapisz termin, tracisz uprawnienia i musisz przejść pełną procedurę od nowa – łącznie z kursem i pełnym egzaminem.

3. Wybór komisji kwalifikacyjnej:

Możesz wybrać komisję działającą przy:

• Stowarzyszeniu Elektryków Polskich (SEP),
• innej jednostce uprawnionej przez URE.

Dostępne są zarówno egzaminy stacjonarne, jak i online.

4. Egzamin SEP:

Odnowienie wymaga ponownego egzaminu ustnego. Zakres jest podobny jak przy pierwotnym uzyskaniu – obejmuje m.in. znajomość zasad pomiarów elektrycznych, przepisów bezpieczeństwa i budowy urządzeń elektrycznych.

Koszty odnowienia w 2025 roku:

Minimalny koszt odnowienia to 466,60 zł (tylko egzamin). Maksymalny koszt – z dodatkowymi szkoleniami – to ok. 1056 zł.

Odnowienie to znacznie mniejszy wydatek niż pierwotne zdobycie uprawnień do wykonywania pomiarów elektrycznych, które wiąże się z kosztami rzędu 900–2300 zł.

Monitoring ważności uprawnień i przypomnienia

Mimo że uprawnienia SEP są ważne przez 5 lat, brak centralnego rejestru online oznacza, że każda osoba wykonująca pomiary elektryczne musi samodzielnie pilnować terminów.

Jak to zrobić skutecznie?

• Zapisz datę ważności w kalendarzu Google lub Outlooku i ustaw przypomnienie na 6 i 3 miesiące przed końcem.
• Skorzystaj z aplikacji mobilnych, np. przypominających o ważnych terminach zawodowych.
• Zrób notatkę w miejscu pracy – np. w książeczce pomiarów lub na dokumentacji firmowej.

Rozwiązania dla firm i pracodawców:

Większe przedsiębiorstwa korzystają z systemów HR, które pozwalają na:

• automatyczne przypomnienia e-mail o wygasających uprawnieniach SEP,
• przypisywanie certyfikatów do pracowników i eksport listy do Excela,
• zarządzanie terminami odnowienia zbiorczo (np. przez system tomHRM).

Konsekwencje niedopilnowania terminów:

• Kara grzywny do 5000 zł za wykonywanie pomiarów bez aktualnych kwalifikacji.
• Brak możliwości legalnego sporządzenia protokołu pomiarów elektrycznych.
• Utrata ubezpieczenia OC w przypadku szkody lub wypadku na instalacji.
• Obowiązek ponownego podejścia do pełnego egzaminu, jeśli przekroczysz termin o więcej niż 30 dni.

Protokoły z pomiarów elektrycznych – jak je dokumentować?

Pomiary elektryczne to nie tylko zestaw technicznych testów – to także obowiązek dokumentacyjny. I to bardzo poważny. Protokół pomiarów elektrycznych to dokument, który potwierdza wykonanie kontroli zgodnie z wymaganiami prawa i norm technicznych. Musi być rzetelny, przejrzysty i… prawidłowo zatwierdzony. Sprawdźmy, jak powinien wyglądać taki protokół, kto może go podpisać i jakie konsekwencje grożą za jego brak lub błędy formalne.

Zawartość i forma prawidłowego protokołu

Protokół z pomiarów elektrycznych powinien być nie tylko starannie wypełniony, ale i zgodny z normami – przede wszystkim z PN-HD 60364-6:2008. To z niej wynikają szczegółowe wytyczne co do treści i układu dokumentu.

Co musi zawierać każdy protokół?

Dane formalne i identyfikacyjne:

• data i miejsce wykonania pomiarów,
• dane zlecającego (np. właściciela budynku),
• dane wykonawcy wraz z numerem świadectwa kwalifikacyjnego SEP,
• pieczątka firmy wykonującej pomiary,
• podpisy: wykonawcy i użytkownika instalacji.

Charakterystyka instalacji:

• opis budynku i rodzaju instalacji,
• dane o zasilaniu, przyłączu i zabezpieczeniach,
• typ instalacji i klasyfikacja obiektu (np. mieszkalny, przemysłowy, ZL I).

Część techniczna – oględziny i pomiary:

Tablica I – Oględziny instalacji:

• wizualna ocena stanu technicznego,
• wykrycie uszkodzeń mechanicznych, przegrzań, braków ochrony.

Tablica II – Pomiary techniczne:

• ciągłość połączeń ochronnych i wyrównawczych (rezystancja ≤ 1 Ω),
• rezystancja izolacji przewodów – w zależności od napięcia i rodzaju instalacji,
• impedancja pętli zwarcia – sprawdzenie skuteczności zabezpieczeń,
• działanie wyłączników różnicowoprądowych (prąd i czas zadziałania),
• rezystancja uziemienia instalacji i urządzeń – w tym uziemienia instalacji odgromowej.

Ocena i wnioski końcowe:

• ogólna ocena (pozytywna/negatywna),
• lista ewentualnych nieprawidłowości,
• zalecenia naprawcze,
• termin kolejnej kontroli (nie później niż za 5 lat).

Kto zatwierdza protokół z pomiarów?

Nie każdy, kto może wykonywać pomiary elektryczne, może również je zatwierdzać. Wymagania są tu bardzo konkretne – i regulowane przepisami.

Uprawnienia wymagane do zatwierdzenia protokołu:

Aby legalnie zatwierdzić protokół z pomiarów, osoba musi posiadać:

• uprawnienia SEP D w grupie G1 (tzw. dozór),
• wpisany zakres kontrolno-pomiarowy,
• ważne świadectwo kwalifikacyjne SEP (ważność: 5 lat),
• wiedzę z zakresu aktualnych norm i przepisów.

Wielu elektryków zdobywa wcześniej uprawnienia E (eksploatacja), a dopiero później ubiega się o uprawnienia dozorowe D. W tym celu konieczne jest m.in. zdanie odpowiedniego egzaminu SEP, który weryfikuje wiedzę praktyczną i teoretyczną. Kandydat otrzymuje wtedy świadectwo kwalifikacji – wymagane do zatwierdzania dokumentacji pomiarowej.

Czy można samodzielnie zatwierdzić swój protokół?

Tak – ale tylko pod warunkiem, że osoba wykonująca pomiary posiada również uprawnienia D z kontrolno-pomiarowym zakresem. Wówczas pełna odpowiedzialność prawna za prawidłowość wyników spoczywa na tej jednej osobie.

Model zespołowy – najczęstszy w praktyce

W firmach pomiarowych często stosuje się podział ról:

• Elektryk z uprawnieniami E wykonuje pomiary i uzupełnia protokół,
• Osoba z uprawnieniami D sprawdza poprawność i zatwierdza dokument.

Taki model zwiększa bezpieczeństwo oraz rzetelność całej procedury, a dokument jest podpisywany przez obie osoby.

Odpowiedzialność prawna i przechowywanie dokumentacji

Protokół pomiarów to dokument, który ma znaczenie prawne, techniczne i ubezpieczeniowe. Błędy w jego sporządzeniu mogą pociągać za sobą poważne konsekwencje.

Odpowiedzialność elektryka

Osoba zatwierdzająca protokół (z reguły posiadająca uprawnienia D) odpowiada cywilnie i karnie za jego rzetelność. W przypadku wypadku lub pożaru spowodowanego niesprawną instalacją – to ona może zostać pociągnięta do odpowiedzialności.

Dla ochrony przed ryzykiem zaleca się wykupienie OC zawodowego – dla elektryków rekomendowana suma to od 300.000 do 500.000 zł, przy składce około 300 zł rocznie.

Brak protokołu lub posługiwanie się nieprawidłowym dokumentem może skutkować:

• karą grzywny do 5000 zł (art. 93 ust. 1 pkt 7 Prawa budowlanego),
• odmową wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela,
• zarzutem rażącego zaniedbania w razie wystąpienia szkód.

Jak długo przechowywać protokoły?

Właściciele i zarządcy budynków mają obowiązek przechowywania protokołów zgodnie z art. 63 ustawy Prawo budowlane.

• Do końca istnienia obiektu – dokumentacja techniczna (w tym protokoły),
• Minimum 5 lat – do następnej kontroli,
• Zalecane: 10 lat – w przypadku obiektów komercyjnych i dokumentacji projektowej.

Wykonawcy pomiarów również muszą przechowywać swoje kopie (najczęściej w archiwach technicznych lub systemach elektronicznych).

Archiwizacja i dostępność

Protokół musi być:

• czytelny, trwały i chroniony przed modyfikacjami,
• przechowywany zarówno w wersji papierowej, jak i cyfrowej (z kopią zapasową),
• dostępny dla organów nadzoru na każde żądanie,
• przekazywany nowemu właścicielowi przy sprzedaży budynku.

Wyjątki i przypadki szczególne w pomiarach

Domy jednorodzinne – uproszczone procedury

Dla właścicieli domów jednorodzinnych prawo budowlane przewiduje uproszczenia – klucz: pierwszy przegląd instalacji elektrycznej raz na 5 lat, bez corocznych kontroli jak w zakładach przemysłowych.

Podstawy prawne:

• Art. 62 Prawa Budowlanego: inspekcja co najmniej raz na 5 lat.
• Zakres obejmuje sprawdzenie m.in. połączeń ochronnych, rezystancji izolacji, uziemień i zabezpieczeń.

Procedury uproszczone:

• Kontrole najlepiej zaplanować wiosną – unikniemy sezonowych opóźnień.
• Mniej dokumentów: protokoły z pomiarów elektrycznych są krótsze i prostsze.
• Ułatwia to też osobom fizycznym samodzielne monitorowanie stanu instalacji.

Korzyści i zagrożenia:

Obiekty przemysłowe i publiczne – podwyższone wymagania

W miejscach, gdzie przebywa dużo osób lub działa ciężki sprzęt, procedury są znacznie bardziej rygorystyczne.

Budynki użyteczności publicznej:

• ZL I (kinowe, sale konferencyjne na ponad 50 osób): kontrole co 1–2 lata.
• ZL II (szpitale, przedszkola): co rok.
• ZL III: co 1–2 lata.

Zakłady przemysłowe:

• Min. 2 kontrole rocznie – do 31 maja i 30 listopada, jeśli:
  • Powierzchnia > 2000 m² lub dach > 1000 m².
• Obejmuje pomiary instalacji zasilających maszyny, układów sterowniczych i rozdzielczych.
• Dodatkowe kontrole BHP: pola elektromagnetyczne, hałas, wibracje – co rok lub częściej w strefach zagrożenia.

Bezpieczeństwo i monitoring:

• Wymagane systemy: przeciwpożarowe, CCTV, kontrola dostępu, systemy alarmowe.
• Procedury są bardziej rozbudowane, dokumentacja – pełniejsza, a osoby wykonujące – muszą mieć odpowiednie uprawnienia SEP (np. E i D, także zakres dozoru).

Instalacje specjalne – OZE, wysokie napięcie, automatyka

W przypadku nietypowych instalacji obowiązują specjalne zasady, często z wyższymi wymaganiami techniczno-prawnymi.

Instalacje OZE (np. fotowoltaika)

• Pomiar: zgodny z normą PN-EN 62446‑1 – izolacja AC/DC, impedancja pętli zwarcia, polaryzacja.
• Uprawnienia wymagane: SEP G1 z zakresem kontrolno‑pomiarowym, często także certyfikat UDT dla instalatorów OZE.
• Dodatki: pomiary krzywych prądowo-napięciowych, termowizyjne i przeliczenia na warunki rzeczywiste.

Instalacje wysokiego napięcia (>1 kV)

• Uprawnienia SEP specjalne: do linii WN, stacji transformatorowych, urządzeń zabezpieczających.
• Wymóg stosowania odzieży i sprzętu ochronnego dla stref zagrożenia.
• Pomiar pól elektromagnetycznych i kontrola przestrzeni ochronnych są standardem.

Automatyka przemysłowa i inteligentne budynki

• Uprawnienia SEP G1 (do 1 kV), plus często uprawnienia projektowe budowlane.
• Konieczna znajomość systemów: BACnet, Modbus, LonWorks.
• Finalne pomiary systemów: data loggery, analiza zużycia energii, kontrola parametrów procesu (np. temperatura, ciśnienie).

Inne specyficzne przypadki:

• Pomieszczenia niebezpieczne (żrące, wilgotne, gorące, strefy z polami EM): kontrole co rok lub co 2 lata.
• Instalacje medyczne: wymagane szkolenia BHP i normy specyficzne – częstsza i dokładniejsza dokumentacja.

Rozwój branży pomiarowej – co przyniesie przyszłość?

Branża pomiarów elektrycznych już nie przypomina tej sprzed dekady. Dziś to dynamicznie rozwijający się sektor, który coraz śmielej wkracza w świat cyfryzacji, automatyzacji i zrównoważonej energii. Osoby posiadające uprawnienia SEP, a w szczególności kwalifikacje SEP G1 w zakresie eksploatacji i dozoru, mogą nie tylko legalnie wykonywać pomiary elektryczne, ale też liczyć na stabilne zatrudnienie i dobrze płatne zlecenia. Sprawdźmy, dokąd zmierza ten zawód i jak przygotować się na najbliższe zmiany.

Nowe technologie w pomiarach elektrycznych

Cyfryzacja instalacji i urządzeń elektrycznych nie jest już przyszłością – to teraźniejszość. Wraz z nią pojawiają się nowe narzędzia, które diametralnie zmieniają sposób, w jaki przeprowadza się profesjonalne pomiary elektryczne.

Najważniejsze trendy technologiczne:

Nowoczesny elektryk, który posiada uprawnienia do pomiarów elektrycznych i zna te narzędzia, nie tylko przeprowadza pomiary rezystancji izolacji czy impedancji pętli zwarcia, ale również integruje dane z systemami BMS, automatyki czy energetycznego monitoringu w czasie rzeczywistym.

Wzrost sektora OZE i elektromobilności dodatkowo zmienia zawartość walizki pomiarowej: tester EVSE, kamera termowizyjna, rejestrator danych – to niedługo będzie standard. A bez uprawnień SEP G1 z zakresem kontrolno-pomiarowym i przeszkolenia w zakresie nowych technologii, trudno będzie sprostać oczekiwaniom rynku.

Zmiany w przepisach i normach

Nowe technologie to jedno – ale kluczową rolę w pracy pomiarowca wciąż odgrywa znajomość aktualnych przepisów. A tych przybywa.

Co już się zmieniło:

• Nowelizacja PN-HD 60364 (2024): wymóg weryfikacji selektywności zabezpieczeń w układach z magazynami energii.
• PN-EN 61439:2023: obowiązek oznaczania rozdzielnic klasą środowiskową i parametrami zwarciowymi już w protokole z pomiarów.
• Rozporządzenie MKiŚ (1.07.2022): utrzymano pięcioletnią ważność uprawnień SEP, ale uproszczono ich odnowienie (bez egzaminu SEP dla aktywnych zawodowo).
• Planowana na 2026 r. rewizja PN-EN 50575: nowe wymogi ognioodporności kabli zasilających PV i stacje ładowania EV – czyli kolejne pomiary rezystancji i ekranów do dokumentacji powykonawczej.

Dla osób, które chcą legalnie wykonywać pomiary elektryczne, te zmiany oznaczają konieczność ciągłego aktualizowania wiedzy. Dotyczy to zarówno tych, którzy już posiadają uprawnienia, jak i tych, którzy dopiero zamierzają uzyskać świadectwo kwalifikacyjne SEP – np. przez kurs pomiarów elektrycznych zakończony egzaminem SEP.

Możliwości kariery i prowadzenia własnej działalności

Zapotrzebowanie na pomiary rośnie – i to w każdej gałęzi rynku: od budownictwa mieszkaniowego po przemysł ciężki, farmy fotowoltaiczne i inteligentne biurowce. Według szacunków branżowych, w Polsce brakuje obecnie nawet 50 000 wykwalifikowanych elektryków. To otwiera drzwi dla osób posiadających uprawnienia SEP do wykonywania pomiarów instalacji elektrycznych.

Ścieżki kariery w branży pomiarowej:

• Specjalista ds. pomiarów OZE i EVSE
• Audytor energetyczny (np. dla BMS i Smart Building)
• Trener SEP lub egzaminator (wymagane min. 5 lat praktyki i kurs pedagogiczny)
• Samodzielny pomiarowiec z działalnością gospodarczą

Własna firma pomiarowa to dziś nie tylko kwestia posiadania uprawnień eksploatacyjnych E czy dozorowych D, ale też umiejętności:

• obsługi platform do elektronicznych protokołów,
• wystawiania e-faktur (KSeF),
• podpisów kwalifikowanych,
• znajomości nowych urządzeń pomiarowych (kamera termowizyjna, tester uziemień, mierniki wielofunkcyjne).

Dzięki temu nawet mikrofirma z jednym samochodem i walizką sprzętu może obsługiwać kilka zleceń tygodniowo i generować przychody rzędu 15–20 tys. zł brutto miesięcznie – zwłaszcza w sektorze PV i przemysłowym.