Da się je skategoryzować na: niwelatory z samoistnie poziomującą się osią celową lunety oraz libelowe. Te drugie, mogą wyróżniać się dodatkowo na dwie podkategorie, przez metodę złączenia lunety z spodarką. Są to niwelatory libelowe z lunetą niezmienną i zmienną. (uprawnienia budowlane kontakt)
Do tego te z lunetą niezmienną, można podzielić, patrząc na ich budowę. Będzie to libela z lunetą niezmienną posiadająca śrubę elewacyjną i taka bez niej.
Kategorie niwelatorów
Teraz już mniej chętnie tworzy się niwelatory libelowe z lunetą zmienną, jak i tych z lunetą niezmienną ale nie posiadające śruby elewacyjnej. Niwelator z lunetą niezmienną i śrubą zrobiony jest ze spodarki ze śrubami nastawczymi i szczepionych obrotowo wraz ze spodarką lunety wspartej na podporze oraz libeli. Element wierzchni instrumentu potrafi się obracać co do spodarki, a jej zatrzymanie dzieje się przy użyciu śrub zaciskowych. Libela widnieje na lunecie wraz z pryzmatami, jakie oddają wizję połówek końcowych pęcherzyka w zakres widzenia lunety. (uprawnienia budowlane 2021)
Położenie libeli
Położeniu libeli w miejscu zerowym równa się dotknięcie końcówek połówek pęcherzyka. W trakcie odchylania osi libeli nachodzenie na siebie połówek pęcherzyka jest zakłócone. Śruba elewacyjna jest potrzebna do ruszania lunetą wraz z libelą w powierzchni pionowej bez zmiany ich rozkładu co do siebie. To daje możliwość prędkiego i dogodnego poziomowania osi celowej. Polskie Zakłady Optyczne wytwarzają w obecnych czasach niwelatory techniczne takiego rodzaju w kilku wariacjach. Niwelator z samoistniepoziomującą się osią posiada odpowiedni przyrząd, kompensator, który mechanicznie odprowadza oś celową w układ poziomy.
Najlepiej sprawdzający się do budownictwa będzie niwelator Carl Zeiss Jena (NRD) Koni 025. Jego najlepszym atutem jest to, że nie trzeba osi celowej poziomowa libelą, bo robi ona to samodzielnie. (uprawnienia budowlane program)
Niwelacja
Jest to robota geodezyjna, jaka oznacza rozbieżności rosłości miejsc płaszczyzny obszaru, jak i ich rosłości co do założonej płaszczyzny odniesienia, zwykle poziomu morza. Wykonuje się ją, aby ukazać rzeźbę obszaru. Bywa ona wymagana do planowania konstrukcji i eksploatacji rozbieżnych konstrukcji. (akty prawne uprawnienia budowlane) Dzielimy ją na trygonometryczną oraz geometryczną.
Ta druga jest wykonywana poziomą osią celową, jaką można uzyskać przez instrument – niwelator. Ta pierwsza wykonywana bywa kiedy jest odchylona pod kątem poziomu osią celową przy skorzystaniu z teodolitów. W trakcie robienia tej niwelacji sprawdza się kąty pionowe i odstępy wśród niwelowanych miejsc. Poza niwelator oraz teodolitem do niwelacji potrzebne bywają odpowiednie łaty.
Łaty niwelacyjne
Zazwyczaj łaty niwelacyjne bywają zrobione z drewna, ale występują też takie metalowe. Łaty bywają dwu, trzy, bądź czterometrowe wyrównane bądź stworzone z dwóch członów przyczepionych do siebie zawiasami. Rozpiętość łat to coś w przedziale 8-10cm, a ich obwód to zaledwie 2-3cm. Na jednej powierzchni łaty umieszczona jest podziałka centymetrowa, naniesiona farbą olejną, na zmianę białą oraz czerwoną lub białą oraz czarną, jako pasy jednocentymetrowe i długości zbliżającej się do centrum łaty. Decymetry są pokazywane obliczeniami od dołu łaty ku górze. (segregator egzamin ustny uprawnienia)
Widząc podziałkę łaty poprzez lunetę, rozpoczynamy odczytywanie na poziomej nitce krzyża, kontrolując, w jakim punkcie podziałki nachodzi ona na łatę. Odczyty na łacie tworzy się z precyzją co do 1mm. Zaczynamy od wyczytania decymetrów i centymetrów, a potem określamy milimetry. Z racji tego, że wizja w lunecie jest na odwrót, każde opisy decymetrów podziału na nassie również określa się na odwrót.
W trakcie robienia odczytów łata musi zostać umieszczona pionowo. Żeby przeprowadzić odczyt w płaszczyźnie pionowej łaty, warto jest odchylić łatę delikatnie w przód oraz tył, żeby przebiegała poprzez powierzchnię pionową. (program egzaminu na uprawnienia) Najniższy pomiar na łacie będzie równał się pionowemu umiejscowieniu łaty.
