Ogólny obraz gotyckiego budownictwa

Gotyckie budownictwo kościelne w pełni przynależy do małopolskiej tradycji budowlanej. Widać to m.in. w budowlach wznoszonych przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. Mowa tu m.in. o warowniach, które powstały w najistotniejszych wówczas ośrodkach miejskich w północnej Małopolsce. Przykładem jest pokaźny górski zamek w Chęcinach z początku XIV wieku, którego ruiny zachowały się do dzisiaj. Umieszczony on jest przy starym trakcie do Krakowa i zajmuje wąski grzbiet wzgórza (uprawnienia architektoniczne). Do tej pory można również zobaczyć szczątki:

– królewskich zamków w Nowym Korczynie i Stopnicy,

– feudalne warownie w Krzelowie, Rembowie, Mokrsku Górnym.

W Szydłowie widać powiązanie miasta z zabudową zamku. Mają one wspólny obwód obronny z jedyną zachowaną bramą miejską. Przy zamku biskupim w Bodzentynie również można napotkać fragmenty ocalałych murów obronnych.

Czasy nowożytne

W czasach nowożytnych występowały jednocześnie formy gotyckie i renesansowe. Jest to cecha charakterystyczna tego okresu. Połączenie tych dwóch światów widać w wielu kościołach, które powstały na początku XIV wieku. Mowa tu o kościołach m.in. w Chrobrzu, Gorysławicach czy w Dobrowodzie. W tej ostatniej miejscowości przebudowano kościół i wykorzystano stary schemat przestrzenny. Wpływ renesansu widać w dekoracjach zworników i obramień okiennych. Widać to również m.in. w średniowiecznym zamku Jelitczyków w Mokrsku Górnym.

Na Kielecczyźnie długo trwało przyjęcie nowego stylu. Aktualnie jest niewiele obiektów, gdzie wyraźnie widać wpływy renesansowe. Budowano wówczas siedziby ziemiańskie, które były bardziej wygodne i reprezentatywne (egzamin ustny na uprawnienia architektoniczne). W ten nurt wpisują się ruiny dworów w:

– Bolminie – ok. 1600 rok,

– Szańcu – sprzed 1600 roku,

– Widuchowej – ok. 1620 r.

Ich cechą charakterystyczną jest arkadowe podcienie w przyziemiu fasady.

Warto wspomnieć o dworach, które są usytuowane na wyspach. Mowa tu o ruinach zameczku Krasińskich z I połowy XVII wieku oraz o wczesnobarakowym budynku bramnym z ok. 1630 roku w Modliszewicach, który odnowiono w ostatnich latach.

Mecenat Myszkowskich

Podczas mecenatu Myszkowskich powstało sporo najwybitniejszej architektury renesansowej i manierystycznej. Największą część stworzył Santi Gucciego. Był to włoski architekt i rzeźbiarz, który został specjalnie sprowadzony do Polski (materiały do egzaminu na uprawnienia architektoniczne).

Pińczów przeżywał swój okres świetności od lat 70. XVI wieku. Nowym właścicielem miasta został Piotr Gonzaga Myszkowski – bisku krakowski. Za jego czasów odnowiono to średniowieczne miasto. W efekcie uzyskało ono nowożytny wygląd. W Pińczowie znajdował się rynek, który był ozdobiony fontanną. Fontanna otoczona była przez liczne kamienice podcieniowe. Santi Gucci przekształcił średniowieczny zamek, który znajdował się na północy miasta. Zamek stał się nowożytną rezydencją. Jego miejsce było pośród winnic i parku. Połączono go mostem z kamienia z kaplicą św. Anny w stylu manierystycznym, która znajdowała się na sąsiednim wzgórzu. Aktualnie zachowały się tylko relikty: kaplica i baszta, która później znajdowała się pałacu Wielkopolskich w XVIII w.

W okresie między 1585 a 1595 r. Santi Gucci zaprojektował rezydencję w Książu Wielkim w stylu manierystycznym. Miała to być główna siedziba rodowa Myszkowskich. Nazywano ją Zamkiem na Mirowie. Było to pałac o budowie dwukondygnacyjnej. Znajdował się on między ogrodem a dziedzińcem ujętym dwoma pawilonami. Został on związany rozległym parkiem i stawami, które znajdowały się u podnóża wzgórza.

Santi Gucci zmarł w 1600 roku. Jednak miał grono naśladowców takich jak Samuel Świątkiewicz czy Tomasz Nikiel, którzy kontynuowali dalej dzieło Gucciego. Mowa tu o kontynuacji manierystycznej, bardzo dekoracyjnej ornamentyki. Wpisywała się ona w gusta i potrzeby fundatorów (uprawnienia architektoniczne – egzamin).