Prowadzona budowa bez pozwolenia na takie właśnie czynności nazwa się samowolą budowlaną. Wymaga ona zgłoszenia. Samowola budowlana dotyczy nie tylko budynków mieszkalnych, jednorodzinnych, czy dobudówek,.  Może dotyczyć również wiat, garaży i szop, jeśli ich zabudowa wymaga pozwolenia na budowę. Samowola budowlana wiąże się z możliwością nakazu rozbiórki danej budowy, bądź też nałożenia kar, nawet kar więzienia.

Prawo budowlane daje możliwość zalegalizowania samowoli, jednakże nie obejdzie się bez poważnych kosztów związanych z  opłatą legalizacyjną. (uprawnienia architektoniczne – egzamin)

Jak oblicza się wysokość opłaty legalizacyjnej?

Opłata legalizacyjna to iloczyn stawki opłaty współczynnika kategorii obiektu budowlanego i współczynnika wielkości obiektu budowlanego. Stawka wynosi około 500 zł, ale zgodnie z Prawem budowlanym podlega ona pięciokrotnemu zwiększeniu w przypadku opłaty legalizacyjnej. (informacje na temat egzamin na uprawnienia budowlane)

Obecnie nowelizacja Prawa budowlanego przewiduje pewne możliwości, o ile i wcześniej istniały pewne możliwości rozłożenia opłaty legalizacyjnej na raty, teraz można starać się również o częściowe i całościowe umorzenie tej opłaty. Znaczenia nabierają tutaj przepisy ordynacji podatkowej, tutaj z wnioskiem o takie umorzenie inwestor zwracaj się do wojewody a nie do urzędu skarbowego. (egzamin ustny na uprawnienia architektoniczne)

Decyzję w danym przypadku, czy jest to samowola budowlana, czy też nie podejmuje inspektor nadzoru budowlanego. Przepisy prawa budowlanego, które stwierdzają samowolę budowlaną, mają zastosowanie do odbudowy budowy obiektu budowlanego, rozbudowy nadbudowy, prac wykonywanych bez pozwolenia lub zgłoszenia wykonywanych prac mimo sprzeciwu organu nadzorczego. (egzamin ustny uprawnienia architektoniczne – pytania)

Można również dokonać bezpłatnej legalizacje samowoli budowlanej, która polega na dostarczeniu do nadzoru budowlanego następujących dokumentów: zaświadczenia wójta o zgodności obudowy z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, egzemplarza projektu budowlanego, oświadczenia o posiadaniu prawa do dysponowania nieruchomością do celów budowlanych.

W Polsce samowola budowlana jest karana. Kara może być dotkliwa, bo może być to nakaz rozbiórki budynku, który jest wybudowany lub już jest w trakcie budowy, ale z naruszeniem przepisów.